Άγνωστοι αγωνιστές: Eλλαδίτες εθελοντές αγωνιστές της ΕΟΚΑ

Πώς ενεργούσαν μυστικά κάτω από το άγρυπνο μάτι του Υφυπουργείου Ασφάλειας
και των Βρετανών πρακτόρων

Όταν αναφερόμαστε στις μυστικές προετοιμασίες για την έναρξη του επικού, Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ, δεν πρέπει ποτέ να παραλείπουμε και τη συμβολή σ’ αυτές πολλών Ελλαδιτών αδελφών μας, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται διπλωμάτες, στρατηγοί, καθηγητές πανεπιστημίων, νομικοί, πλοιοκτήτες ιστιοφόρων, λιμενικοί και αρκετοί αξιωματούχοι διαφόρων κυβερνητικών υπηρεσιών. Τα ονόματα και τις ιδιότητες των αγωνιστών αυτών, πολλοί από τους οποίους έπαιζαν τη ζωή τους κορώνα-γράμματα ή διέτρεχαν μεγάλο κίνδυνο να διωχθούν από τις υπηρεσίες τους, αναφέρουν ο ίδιος ο Διγενής, ο Αντρέας Αζίνας, οι αδελφοί Σάββας και Σωκράτης Λοϊζίδης και ο Παπασταύρος.

Αξίζει να επισημανθεί ότι η κυβέρνηση του στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου είχε ταχθεί αρχικά εναντίον της ιδέας έναρξης ένοπλου Απελευθερωτικού Αγώνα. Μάλιστα, ο Υπουργός Ασφάλειας, στρατηγός Βασίλειος Βραχνός, όταν ενημερώθηκε από τα «λαγωνικά» του και ιδιαίτερα από μερικούς αξιωματικούς, που είχαν πλησιαστεί για να βοηθήσουν στη συγκέντρωση οπλισμού, είχε καλέσει στο γραφείο του τον απόστρατο συνταγματάρχη Γεώργιο Γρίβα και τον απείλησε, αν ήταν δυνατό, ότι θα διατάξει τη σύλληψή του, «αν συνεχίσει να ενοχλεί αξιωματικούς, ζητώντας τους οπλισμό για παράνομη οργάνωση, που ετοίμαζε ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα στην Κύπρο». Βέβαια ο Γρίβας τού απάντησε με ειρωνικό ύφος, ότι δεν πρόκειται να κάνει τίποτε που θα μπορούσε να βλάψει την πατρίδα του.

Στο «Χρονικό του Αγώνος ΕΟΚΑ 1955-59» ο Διγενής αναφέρει και ονόματα αρκετών συνεργατών του, πριν και μετά την έναρξη του Αγώνα. Αυτοί ήταν οι αδελφοί Ευσταθόπουλοι (νομικοί), Γ. Γαζουλέας (φαρμακοποιός), (σύγαμπρος του Αρχηγού), Κοσμάς Μαστροκόλιας (συνδικαλιστής), Παναγιώτης Σταματούρος (πολιτευτής), Δεσποτόπουλος (Διευθυντής Τελωνείου Ρόδου), Παναγιώτης Μιχαλολιάκος, Παναγιώτης και Βασίλης Ραϊκάκος, (αστυνομικοί), Πιερής Αλευράς (Λιμεναρχείο Ελευσίνας), Δημήτριος Ραϊκοτάκης (Λιμενάρχης Ελευσίνας), Κωνσταντίνος Τζανιδάκης (Επιθεωρητής Τελωνείων), Ευάγγελος Καραμαλέγκος, Αντώνιος Βαράγκας, Βασίλης Κεραμειώτης, Αναστάσιος Λιακόπουλος (τελωνειακοί) και Ηλίας Δρακόπουλος.

Ο Αντρέας Αζίνας, που ενεργούσε ως εντολοδόχος του Διγενή, στο βιβλίο του «50 Χρόνια Σιωπής – Αποφάσισα να Μιλήσω» αναφέρει και τους ακόλουθους συμπολεμιστές και συνεργάτες του Διγενή, που είχε συνεργαστεί μαζί τους στη μυστική συγκέντρωση οπλισμού για τον Απελευθερωτικό Αγώνα της ΕΟΚΑ: Ζαφείρης Βάλβης και Παντελής Σταματούρος, στενοί συνεργάτες και αφοσιωμένοι στον Διγενή, ακόμα και όταν ο Αρχηγός βρισκόταν στην Κύπρο και ηγείτο του Ένοπλου Απελευθερωτικού Αγώνα. Ο Βάλβης ήταν ένας από τους στενούς πολιτικούς συνεργάτες του Διγενή από τον καιρό της κατοχής, και κατά τη διάρκεια του Αγώνα της ΕΟΚΑ ήταν σύνδεσμος με κρατικούς αξιωματούχους και συνεργάτες του ίδιου του Πρωθυπουργού Αλέξανδρου Παπάγου, όταν ο Στρατάρχης υιοθέτησε, έστω καθυστερημένα, τη διεξαγωγή του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ. Ο πρώτος από τους συνεργάτες του Στρατάρχη που είχε δηλώσει πλήρη συμπαράσταση στον Αρχηγό ήταν ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Στρατηγός Γεώργιος Κοσμάς, με τον οποίο ήταν συμπολεμιστές στον πόλεμο κατά των Ιταλών το 1940. Οι δύο άντρες είχαν συναντηθεί μυστικά για πρώτη φορά τα Χριστούγεννα του 1950, στα γραφεία του ΓΕΣ. Ο Στρατηγός Κοσμάς, όχι μόνο ενθάρρυνε τον Γρίβα να συνεχίσει τις προσπάθειές του για αγώνα απελευθέρωσης της ιδιαίτερης πατρίδας του, αλλά τον διαβεβαίωσε ότι ήταν έτοιμος να του παράσχει κάθε στήριξη και βοήθεια.

Μετά τη διαβεβαίωση αυτή του στρατηγού Κοσμά, ο Γρίβας συνέχισε τις επαφές του με τον κυπριακής καταγωγής Χριστόδουλο Παπαδόπουλο και τους αδελφούς Κύρου της εφημερίδας «Εστία» στην αρχή και τους επίσης κυπριακής καταγωγής αδελφούς Σάββα και Σωκράτη Λοϊζίδη, που τελικά του πρότειναν ν’ αναλάβει αυτός την ηγεσία του Αγώνα.

Επίσης, πρέπει να μνημονευθεί ο Καπετάν Ζήσης, ιδιοκτήτης των ιστιοφόρων «Σειρήν» και «Άγιος Γεώργιος». Το πρώτο, με καπετάνιο τον Λουκά Κουταλιανό, έφερε στην Κύπρο τον πρώτο οπλισμό της ΕΟΚΑ και αργότερα με καπετάνιο τον Θεόφιλο Ξανθόπουλο έφερε τον Διγενή και τον Σωκράτη Λοϊζίδη στο νησί. Το «Άγιος Γεώργιος», με κυβερνήτη τον Κουταλιανό, είχε συλληφθεί αργότερα στη Χλώρακα με το πλήρωμά του, ενώ οι Χλωρακιώτες αγωνιστές ξεφόρτωναν όπλα και πυρομαχικά για την ΕΟΚΑ. Ο Καπετάν Ζήσης είχε επανειλημμένες επαφές με τον Ναύαρχο Αλέξανδρο Σακελλαρίου, που ήταν υπεύθυνος για τη συγκέντρωση και αποστολή του πρώτου οπλισμού στην Κύπρο. Αργότερα, όταν ο Καπετάν Ζήσης αρρώστησε βαριά, ήθελε να πωλήσει τα καράβια του. Για το «Σειρήν» βρήκε αγοραστή έναν Πελοποννήσιο φίλο του, γνωστό πατριώτη, τον Δημήτρη Ιωάννου Καρατζή, και τον έκανε συνιδιοκτήτη, αφού πρώτα του εξομολογήθηκε ότι είχε δεσμευθεί να μεταφέρει με το πλοιάριο μυστικά οπλισμό στην Κύπρο για τις ανάγκες του Απελευθερωτικού Αγώνα του νησιού. Ο Δημήτρης Καρατζής δέχθηκε και δήλωσε πρόθυμος να διαθέσουν το «Σειρήν» για τον αγώνα της Κύπρου. Ο νεαρός τότε γιος του, μάλιστα, Γιάννης Καρατζής, αναμείχθηκε στη φόρτωση του πρώτου οπλισμού στο καΐκι και ήρθε και ο ίδιος, όταν μεταφέρθηκε ο πρώτος οπλισμός στην Κύπρο.

Επίσης, ο βαριά άρρωστος Καπετάν Ζήσης είχε πωλήσει το δεύτερο σκάφος του «Άγιος Γεώργιος» σ’ έναν άλλο ακραιφνή πατριώτη, τον Ανάργυρο Μέλο, από τη Χαλκιδική, αφού πρώτα τον ενημέρωσε ότι το σκάφος ήταν δεσμευμένο να συμμετάσχει στον Απελευθερωτικό Αγώνα της Κύπρου, μεταφέροντας, μυστικά, οπλισμό στο νησί. Ο Μέλος, αγνός πατριώτης, όπως ήταν, δέχθηκε και διέθεσε όχι μόνο το σκάφος του, αλλά και τον ίδιο τον εαυτό του στην υπηρεσία του Αγώνα της Κύπρου. Κατά τη μεταφορά οπλισμού με το «Άγιος Γεώργιος» είχε έρθει κι αυτός στην Κύπρο και είχε συλληφθεί με το σκάφος του, τον καπετάνιο, το πλήρωμα, τον οπλισμό και τους Χλωρακιώτες αγωνιστές που τον ξεφόρτωναν, στις ακτές του χωριού τους. Ο Μέλος είχε καταδικαστεί από το αποικιακό δικαστήριο σε φυλάκιση πέντε ετών.

Ελλαδίτες συμπαραστάτες του Αγώνα της Κύπρου ήταν επίσης κορυφαίες προσωπικότητες της εποχής εκείνης όπως ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σπυρίδωνας, ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Στρατηγός Γεώργιος Κοσμάς, ο πολιτικός Γεώργιος Στράτος, ο απόστρατος Ναύαρχος του Πολεμικού Ναυτικού, Αλέξανδρος Σακελλαρίου, ο Ναύαρχος του Λιμενικού, Νικόλαος Σταμπολής και πολλοί άλλοι, όπως ο Μητροπολίτης Λήμνου Διονύσιος, που είχε το βάρος της προβολής του Κυπριακού και των βαρβαροτήτων των Βρετανών σε βάρος των αγωνιστών και του Κυπριακού Ελληνισμού γενικότερα. Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι αρκετοί καθηγητές πανεπιστημίων και άνθρωποι των Γραμμάτων είχαν, άλλοι μυστικά και άλλοι φανερά, τη συμβολή τους στον Αγώνα μας.

Η συμβολή των Ροδίων

Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η προσφορά των Ροδίων αδελφών μας. Στο νησί του Κλεόβουλου και του Διαγόρα, η φλόγα της ελευθερίας ήταν αέναα αναμμένη και οι Ρόδιοι το απέδειξαν έμπρακτα. Στο νησί τους είχε οργανωθεί ειδικό κλιμάκιο συμπαράστασης στον Αγώνα της Κύπρο, από τον τότε πλοίαρχο του Λιμενικού Νικόλα Σταμπολή. Προϊστάμενος του κλιμακίου ήταν ο Λ. Σ. Ευαγγελάτος, προϊστάμενος της Λιμενικής Αστυνομίας και του Κεντρικού Λιμεναρχείου Ρόδου. Ο Ευαγγελάτος, όπως αναφέρει ο Διγενής στο «Χρονικό του Αγώνα 1955-59», «εβοήθησε το πετρελαιοκίνητο πλοιάριο ‘Σειρήν’, με κυβερνήτη τον καπετάνιο Ευάγγελο Λουκά Κουταλιανό, για τη μεταφορά όπλων στην Κύπρο τον Μάρτιο του 1954 και αργότερα το ίδιο σκάφος με κυβερνήτη τον Θεόφιλο Ξανθόπουλο, κατά τη μετάβαση του Αρχηγού από την Ρόδο στην Κύπρο, τον Οκτώβρη του 1954. Επίσης βοήθησε το πλοιάριο ‘Άγιος Γεώργιος’, έμφορτο οπλισμού, που είχε περάσει από τη Ρόδο με προορισμό τη Χλώρακα της Κύπρου, χωρίς, δυστυχώς, να γνωρίζει, ότι ο πλους του πλοιαρίου ήταν προδομένος από την Αθήνα, διότι δεν είχε έγκαιρα ειδοποιηθεί από κανέναν».

Για το Κλιμάκιο της Ρόδου κάνει εκτενή αναφορά και ο Αντρέας Αζίνας, που ενεργούσε ως εντολοδόχος του Διγενή. Γράφει στο βιβλίο του «Πενήντα Χρόνια Σιωπής: Αποφάσισα να Μιλήσω: «Στη ομάδα της Ρόδου μετείχαν ο Νίκος Δημητρίου, που εργαζόταν στον Δήμο Ρόδου, ο Δημήτρης Μακρής, που εργαζόταν στη Διοίκηση Δωδεκανήσου, ο Αρχικελευστής του Λιμενικού Βασίλης Παπαθεοδώρου, ο Φραγκίσκος Χάρης, ανταποκριτής των εφημερίδων ‘Ακρόπολις’ και ‘Εθνικός Κήρυκας’ της Αθήνας και η κυρία Σισμάνη, υπεύθυνη του γραφείου Τουρισμού στη Ρόδο». Αναφορά των ονομάτων κάνει και ο Διγενής στο «Χρονικό».

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται για τη συμβολή του Αρχικελευστή Παπαθεοδώρου, που ήταν ο φύλακας άγγελος του Αρχηγού κατά την παραμονή του στη Ρόδο, προτού αποπλεύσει με το «Σειρήν» για την Κύπρο. Γράφει ο Διγενής: «Ευρισκόμενος ο Παπαθεοδώρου εις Ρόδον, εμυήθη διά την μεταφοράν του Διγενή εκ Ρόδου εις Κύπρον. Συνέβαλε μεγάλως εις την καθοδήγησιν του πλοιαρίου ‘Σειρήν’, του οποίου, λόγω σφοδράς θαλασσοταραχής εις Ρόδον, απωλέσθησαν τα ίχνη, προσορμισθέντος αρχικώς εις Λίνδον. Τούτο ανευρεθέν μετά εξαήμερον αναζήτησιν, ειδοποιήθη και κατέπλευσε εις λιμένα Μανδρακίου και εκείθεν εις Καλλιθέαν, όπου επεβιβάσθη ο Διγενής και οι συνεργάται του. Μετέπειτα, ο Παπαθεοδώρου εχρησιμοποιήθη εις όλας τας διά Ρόδου διελεύσεις πλοιαρίων μεταφερόντων οπλισμό εις Κύπρον».

Παράλληλα με τον Διγενή και τον Αζίνα αναφορά ονομάτων πατριωτών που προσφέρθηκαν να βοηθήσουν την Κύπρο αφιλοκερδώς στη διεξαγωγή του Απελευθερωτικού της Αγώνα κάνει και ο φλογερός Παπασταύρος στο βιβλίο του «Η Μαρτυρία μου», που αποτελεί κατάθεση ψυχής για τον αδικαίωτο ενωτικό αγώνα της Κύπρου. Όπως γράφει ο ρασοφόρος αγωνιστής, τον Νιόβρη του 1957, μετά την επιστροφή στην Αθήνα των τεσσάρων εξόριστων από τις Σεϋχέλλες, Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανού, Πολύκαρπου Ιωαννίδη και του ίδιου του Παπασταύρου, ο Αρχιεπίσκοπος, που θα μετέβαινε στην Αμερική για την προβολή του Κυπριακού, του έδωσε άδεια να φροντίσει για την προβολή των βασανιστηρίων του κυπριακού λαού και ιδιαίτερα των γυναικών από τους Βρετανούς. «Κινήθηκα – γράφει – όπου μπορούσα. Πλησίασα διευθυντές εφημερίδων και άλλους δημοσιογράφους, καθηγητές πανεπιστημίων και λογοτέχνες. Η ανταπόκριση ήταν συγκινητική. Μόνον ένας καθηγητής πανεπιστημίου μού αρνήθηκε συμπαράσταση στον αγώνα μας. Το όνομά του δεν μπορώ να το αναφέρω… Προσεύχομαι να τον συγχωρήσει ο Θεός. Οι άλλοι όλοι προσφέρθηκα να βοηθήσουν και να γράψουν».

Ήταν πράγματι ολόψυχη η συμπαράσταση των ελεύθερων αδελφών μας στον Απελευθερωτικό μας Αγώνα. Μόνο η κυβέρνηση Καραμανλή τον υπέσκαπτε στα σκοτεινά παρασκήνια. Και τελικά εγκατέλειψε την Αυτοδιάθεση – Ένωση και μας οδήγησε στην επάρατη Ζυρίχη.

Πηγή: Simerini

Μιχαλάκης Σοφοκλέους: Ο πρωτομάρτυρας Εθνοφρουρός που δολοφονήθηκε στη νεκρή ζώνη

Ο πρωτομάρτυρας των άνανδρων δολοφονιών αρχίζει με τον Μιχαλάκη Σοφοκλέους. Ο Μιχαλάκης καταγόταν από τα Μαμωνια, όπου εκεί έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του. Όταν η πατρίδα τον κάλεσα για υπηρεσία στην εθνική φρουρά, ο Μιχαλάκης βροντοφώναξε παρόν.

Στις 09/04/1976 καθώς υπηρετούσε την στρατιωτική του θητεία, ο Μιχαλάκης πέρασε στη πράσινη γραμμή για να δώσει τσιγάρα στον Τούρκο σκοπό που του ζήτησε.

Εκεί βρισκόταν κρυμμένος Τούρκος αξιωματικός, όπου μόλις είδε τον Σοφοκλέους τον πυροβόλησε στο πρόσωπο σχεδόν εξ επαφής, χωρίς να έχει τον χρόνο να αντιδράσει, και να αποφύγει την σφαίρα. Ο θάνατος του ήταν ακαριαίος.

Η αντίδραση της Ελληνοκυπριακής μεριάς ήταν άμεση σε διπλωματικό επίπεδο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Παρά τις συνεχείς προειδοποιήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας, για αποφυγή οποιασδήποτε επαφής με Τούρκους στρατιώτες, παρόμοια φαινόμενα επαναλήφθηκαν με δυστυχώς δυσάρεστα αποτελέσματα.

Σαν σήμερα 05/04/1957, καταδικάζονται 5 αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α. σε θάνατο

Στις 05/04/1957 κατεδικάσθησαν σε θάνατο 5 αντάρτες της Ε.Ο.Κ.Α. που επυροβόλησαν κατά στρατιωτικής περιπόλου στη Λύση (Βάσος Χριστοφόρου, Μανώλης Χειμώνας, Γεώργιος Ξενόπουλος, Δήμος Μιχαηλίδης και Κυριάκος Νικολεττής).

Οι 5 αντάρτες μαζί με τον ήρωα Πάτροκλο Κόκκινο, επισημάνθηκαν από τους Βρετανούς στις 10/02/1957 σε μάντρα κοντά στο χωριό της Λύσης όπου κρύβονταν. Κατά την ανταλλαγή των πυρών, ο Κόκκινος βρήκε την ευκαιρία να βγει έξω από την μάντρα. Οι Βρετανοί τον ακολούθησαν, και τον πυροβόλησαν θανάσιμα. Οι υπόλοιποι 5 συνελήφθησαν και στις 05/04/1957, κατεδικάσθησαν σε θάνατο δια απαγχονισμού.   

Οι αγωνιστές δεν εκτελέστηκαν.

*Στην φωτογραφία ο ένας εκ των αγωνιστών, Μανώλης Χειμώνας.

Η πρώτη προκήρυξη του Αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α.

Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου του Ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων αναλαμβάνομεν τον αγώνα διά την αποτίναξιν του αγγλικού ζυγού, με σύνθημα εκείνο, το οποίον μας κατέλιπον οι πρόγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην “Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ”.


Αδελφοί Κύπριοι,

Από τα βάθη των αιώνων, μας ατενίζουν όλοι εκείνοι, οι οποίοι ελάμπρυναν την Ελληνικήν ιστορίαν διά να διατηρήσουν την ελευθερίαν των, οι Μαραθωνομάχοι, οι Σαλαμινομάχοι, οι τριακόσιοι του Λεωνίδα και οι νεώτεροι του Αλβανικού έπους.

Μας ατενίζουν οι αγωνισταί του ’21, οι οποίοι μας εδίδαξαν, ότι η απελευθέρωσις από τον ζυγόν δυνάστου αποκτάται πάντοτε με το ΑΙΜΑ. Μας ατενίζει, ακόμη, σύμπας ο Ελληνισμός, ο οποίος μας παρακολουθεί με αγωνίαν, αλλά και με εθνικήν υπερηφάνειαν.
Ας απαντήσωμεν με έργα, ότι θα γίνωμεν “πολλώ κάρρονες” τούτων.

Είναι καιρός να δείξωμεν εις τον κόσμον, ότι εάν η διεθνής διπλωματία είναι ΑΔΙΚΟΣ και εν πολλοίς ΑΝΑΝΔΡΟΣ, η Κυπριακή ψυχή είναι γενναία.Εάν οι δυνάσται μας δεν θέλουν να αποδώσουν την λευτεριά μας, μπορούμε να την διεκδικήσουμε με τα ίδια μας τα ΧΕΡΙΑ και με το ΑΙΜΑ μας.

Ο αγών θα είναι σκληρός.

Ο δυνάστης διαθέτει τα μέσα και τον αριθμόν. Ημείς διαθέτομεν την ΨΥΧΗΝ. Έχομεν και το ΔΙΚΑΙΟΝ με το μέρος μας. Γι’ αυτό και θα ΝΙΚΗΣΩΜΕΝ

Έλληνες,

Όπου και αν ευρίσκεσθε, ακούσατε την φωνή μας.Εμπρός! Όλοι μαζί για την λευτεριά της Κύπρου μας

Ε.Ο.Κ.Α.

Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΔΙΓΕΝΗΣ

Απρίλιος 1956: Ο Διγενής πληροφορείται για επικείμενες στρατιωτικές επιχειρήσεις μεγάλης έκτασης.

Μέσα στον Απρίλιο του 1956, ο Διγενής πληροφορήθηκε ότι θα γίνονταν στρατιωτικές επιχειρήσεις μεγάλης έκτασης στην περιοχή Λεύκας-Ξερού-Κάμπου-Μονής Κυκκου. Γι’ αυτό αρχικά μετακίνησε τρεις από τις πέντε ανταρτικές ομάδες της περιοχής, για να επέλθει αραίωση. Έπειτα προχώρησε στη μετακίνηση των άλλων δυο ανταρτικών ομάδων. Η πεζοπορία τους άρχισε τη νύκτα της 18ης Απριλίου. Μετά από δύσκολη συνεχή πορεία 24 ωρών, ο Διγενής και οι αντάρτες αυτών των ομάδων έφτασαν σε περιοχή νοτιοανατολικά της Κοιλάδας των Κέδρων και Βορείως των Μαύρων Γκρεμών. Από τους αντάρτες αυτούς τέσσερις προωθήθηκαν προς το χωριό Λουτρό και απ’ εκεί προχώρησαν κι ενώθηκαν με την ομάδα της Τηλλυριάς.

Ο Διγενής, προβλέποντας ότι ήταν πιθανό να αποκλειστεί σε μια περιοχή κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών ερευνών και να μη μπορεί να επικοινωνήσει με τους τομεάρχες της ΕΟΚΑ, εξουσιοδότησε τον επικεφαλής των συνδέσμων να δώσει εντολή, σε μια τέτοια περίπτωση, για δράση των αγωνιστών στις πόλεις και στην ύπαιθρο, ώστε να γίνει αντιπερασπισμός και ν’ απασχολούνται σ’ όλη την Κύπρο τα στρατεύματα του αντιπάλου.

Οι δυο ομάδες που μετακινήθηκαν παρέμειναν βορείως των Μαύρων Γκρεμών για μια εβδομάδα περίπου και έπειτα προωθήθηκαν νοτίως του Κύκκου, για να ευκολύνονται στον εφοδιασμό τους. Στο νέο χώρο θα ήταν η μόνιμη εγκατάσταση τους με τα απαιτούμενα κρησφύγετα και τις εφεδρικές τροφές.

Ο Διγενής με τέσσερις άνδρες του επισκέφθηκε την ανταρτική ομάδα που βρισκόταν ανατολικά του Σταυρού της Ψώκας, έδωσε στα μέλη τις κατάλληλες οδηγίες και της εξασφάλισε εφεδρικές τροφές. Έπειτα μετακινήθηκε στην περιοχή των Μαύρων Γκρεμών, όπου εγκατέστησε το σταθμό διοίκησης της ΕΟΚΑ.

11/04/1957: Η δήλωση του Βρετανού Υφυπουργού Αποικιών, στην βουλή των Λόρδων

«Εν ευθέτω χρόνω θα συγκληθή εν Λονδίνω διάσκεψις αντιπροσώπων όλων των κοινοτήτων προς συζήτησιν επί του Συντάγματος Ράντκλιφ».

Ο Χάρντιγκ είπε στις 24 Απριλίου σε συνέντευξη του στή βρετανική τηλεόραση ότι η Κύπρος μπορούσε να χρησιμεύσει ως αεροπορική Βάση για υποστήριξη της δεξιάς πτέρυγας του NATO και των Κρατών -Μελών του Συμφώνου της Βαγδάτης. Για οποιαδήποτε διευθέτηση του Κυπριακού καθόριζε τις πιο κάτω προϋποθέσεις:

1) Μόνιμος τερματισμός της τρομοκρατίας.

2) Σταθερή κατανόηση μεταξύ Βρετανίας, Ελλάδας και Τουρκίας επί των διεθνών απόψεων του προβλήματος.

3) Συμφωνία μεταξύ της Βρετανικής Κυβέρνησης και αντιπροσώπων των Ελλήνων και Τούρκων της Κύπρου επί του Συντάγματος Ράντκλιφ.

Στις δηλώσεις αυτές του Χάρντιγκ ο Διγενής απάντησε με φυλλάδιο, στο οποίο έγραψε μεταξύ άλλων:

«Είμεθα σύμφωνοι δια την κατάπαυσιν της τρομοκρατίας. Αύτη όμως υφίσταται μόνον εκ μέρους του, με τας καταπιέσεις, τας βαναυσότητας και τας βαρβαρότητας εναντίον του πληθυσμού. Το Μηλικούρι είναι αποκλεισμένον επί 54 ημέρας από τον άλλον κόσμον και πεινά, οιοσδηποτε δε Άγγλος στρατιώτης ή επικουρικός εισβάλλει οιανδήποτε ώραν εις τα σπίτια δια την ανεύρεσιν δήθεν καταζητουμένων προσώπων, τα δε βασανιστήρια συνεχίζονται με αύξουσαν έντασιν κλπ. Ας παύση συνεπώς και ο Χάρντιγκ την ιδικήν του τρομοκρατίαν, εφ’ όσον εκ μέρους της ΕΟΚΑ αι επιχειρήσεις ανεστάλησαν από καιρού. Ήδη η Οργάνωσις συνεμορφώθη προς το ψήφισμα του ΟΗΕ, προς το οποίον ώφειλε να συμμορφωθή και ο Χάρντιγκ».

Ο Βρετανός Υπουργός Άμυνας Σάντυς, σε μια σύντομη επίσκεψη του στην Κύπρο, δήλωσε κατά την αναχώρηση του στις 25 Απριλίου:

«Πρωταρχικός σκοπός της επισκέψεως μου εις την νήσον ήτο να συζητήσω μετά του Κυβερνήτου και των στρατιωτικών Διοικητών τον ρόλον, τον οποίον δύνανται να διαδραματίσουν αι εν Κύπρω σταθμεύουσαι δυνάμεις εις υποστήριξιν του NATO και του Συμφώνου της Βαγδάτης, καθώς και άλλων υποχρεώσεων εν τη Μ. Ανατολή. Επί του προκειμένου εμελετήσαμεν μεθόδους διασφαλίσεως των ουσιωδών αναγκών της Βρετανικής βάσεως εν Κύπρω εις διαφόρους δυνητικάς καταστάσεις, αι οποίαι ενδέχεται να αναπτυχθούν. Μεταξύ άλλων πραγμάτων εξητάσαμεν τα προβλήματα, τα οποία θα αναφύουν, εάν το συνεχιζόμενον πολιτικόν αδιέξοδον καταστήση αναγκαίαν την εξέτασιν του διαμελισμού της νήσου».

Μετά τις δηλώσεις του Σάντυς ακολούθησαν δηλώσεις του ηγέτη των Τουρκοκυπρίων Κουτσιούκ, ο οποίος είχε επισκεφθή την Άγκυρα, όπου είχε συνομιλίες με τον Πρωθυπουργό της Τουρκίας και άλλα μέλη της Τουρκικής Κυβέρνησης. Μετά την επάνοδο του στην Κύπρο, είπε στους αντιπροσώπους του ξένου τύπου στις 13 Μαΐου:

«Ο διαμελισμός της νήσου αποτελεί την μόνην λύσιν, η οποία θα κατοχύρωση τα δικαιώματα και τα συμφέροντά μας εν Κύπρω». Ο ίδιος ισχυρίστηκε, μετά άπό συνέντευξη του με τον Κυβερνήτη της Κύπρου, ότι «η Βρετανική Κυβέρνησις έκαμε στροφήν υπέρ των Τουρκικών απόψεων, συνισταμένων εις την εφαρμογήν του διαμελισμού και απόρριψιν της αυτοδιαθέσεως εντός τακτής προθεσμίας, με την αυτοκυβέρνησιν ως μεταβατικόν στάδιον».

Για την εφαρμογή του διαμελισμού στην Κύπρο εκφράζεται και ο Πρωθυπουργός της Βρετανίας Χάρολντ Μακμίλλαν οτα Απομνημονεύματα του:

«Την άνοιξη του 1957, κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, η σκέψη μου άρχισε να προσανατολίζεται στη Βιβλική λύση του Σολομώντα. Διερωτόμουνα, αν η απειλή της διχοτόμησης θα μπορούσε να κάμει τους αντιπάλους να συνέλθουν. Αν τελικά επιβαλλόταν η διχοτόμηση, εκείνο που μας ενδιέφερε ήταν το μέλλον των στρατιωτικών μας βάσεων, που ήσαν απαραίτητες για την ενίσχυση της δεξιάς πτέρυγας του NATO. Γι’ αυτό ανέθεσα σε μια επιτροπή, κάτω από την προεδρία του Σερ Νόρμαν Μπρουκ, να επανεξετάσει το πρόβλημα των στρατιωτικών μας εγκαταστάσεων, ακόμα και σε περίπτωση παροχής ανεξαρτησίας, σε τρόπο που να υπάρχει πάντοτε αποτελεσματικός έλεγχος στην περιοχή που θα μας ήταν στρατηγικά αναγκαία».

28/04/1956: Ο Αυξεντίου χειρουργείται, και ο Διγενής ανησυχεί

Στις 28 Απριλίου 1956, Κυριακή των Βαίων, χειρουργήθηκε ο Γρηγόρης Αυξεντίου από σκωληκοειδίτιδα στην κλινική του Νίκου Αναστασιάδη στη Λεμεσό. Βρισκόταν την περίοδο εκείνη στον Μαχαιρά με τη μορφή ιερωμένου για κάλυψη και τα προβλήματα από τις συνεχείς ενοχλήσεις της σκωλικοειδίτιδας ήταν αρκετά. Ζήτησε από τον Αρχηγό έγκριση για να υποβληθεί σε εγχείρηση. Η έγκριση δόθηκε και ταυτόχρονα ο Διγενής ενημέρωσε τον τομεάρχη Λεμεσού Δήμο Χατζημιλτή να διευθετήσει την υπόθεση. Στις 27 Απριλίου 1956, Σάββατο του Λαζάρου, ο Χατζημιλτής μαζί με μια ομάδα πήγε στο μοναστήρι του Μαχαιρά και παρέλαβε τον Αυξεντίου μεταφέροντάς τον στη Λεμεσό χωρίς προβλήματα.

Η εγχείρηση πήγε καλά και στις 2 Μαίου 1956, Μεγάλη Πέμπτη, ο Αυξεντίου βγήκε από την κλινική και επέστρεψε στον Μαχαιρά.
Ο Διγενής βρισκόταν πολλά χιλιόμετρα μακρυά στους «Μαύρους Κρεμμούς». Την ημέρα της εγχείρησης η αγωνία του ήταν μεγάλη για το πως θα πάει η υγεία του υπαρχηγού της ΕΟΚΑ. Σύμφωνα με την μαρτυρία του Λάμπρου Καυκαλίδη που ήταν μαζί του, ο Αρχηγός πήγαινε πάνω κάτω συνέχεια και ήταν εμφανής η ανησυχία του, αλλά δεν έλεγε σε κανέναν τίποτα. Τότε ο Καυκαλίδης βλέποντας την νευρικότητα του Διγενή τον πλησίασε και με το θάρρος που είχε τον ρώτησε τι συμβαίνει. Ο Αρχηγός του είπε για την εγχείρηση που θα έκανε ο Αυξεντίου και την ανησυχία του για την ομαλή εξέλιξη της υγείας του.

Ο Λάμπρος Καυκαλίδης με το γνωστό του χιούμορ
προσπάθησε να καθησυχάσει του φόβους του Διγενή λέγοντάς του :

-Τι εγχείρηση θα κάνει Αρχηγέ;

-Σκωλικοειδίτιδα

-Μα τι… φαίν εν τούτον;

-Δεν ξέρεις μωρέ; Είναι το τυφλόν του…

-Μην φοβάσαι Θείε και η εγχείρηση θα πετύχει….

Έτσι κάπως διασκεδάστηκε η κατάσταση και η αγωνία του Αρχηγού μέχρι να έρθουν τα νέα από τη Λεμεσό ότι όλα πήγαν καλά.
Σε λίγες μέρες θα γινόταν η Ανάσταση του Κυρίου και οι αντάρτες με τον Αρχηγό τους θα την υποδέχονταν στα βουνά της Κύπρου πολεμώντας κι αυτοί για την δική τους Ανάσταση που ήταν η ελευθερία από τον αγγλικό ζυγό και η ΕΝΩΣΗ με την Ελλάδα.

Απρίλιος 1958 : Η ΕΟΚΑ ξαναχτυπά

Στις 6 Απριλίου 1958 η ΕΟΚΑ ξαναχτυπά. Αντάρτικη ομάδα επιτέθηκε στον αστυνομικό σταθμό Κουτρουφά στον δρόμο Αστρομερίτη – Ευρύχου που βρισκόταν 25 μίλα από την Λευκωσία. Η επίθεση άρχισε στις 21:30 το βράδυ και πήραν μέρος 8 αντάρτες με οπλισμό 2 αυτόματα, 4 κυνηγετικά τυφέκια, δυο περίστροφα και νάρκες. Τρείς αντάρτες εισέβαλαν αιφνιδιαστικά στον αστυνομικό σταθμό και εξουδετέρωσαν τους αστυνομικούς χωρίς να προλάβουν να αντιδράσουν. Οι υπόλοιποι πέντε αντάρτες ασχολήθηκαν με το να ανοίξουν μια οπή στη στέγη του κτηρίου για να τοποθετήσουν τις νάρκες.

Η όλη εργασία έγινε χωρίς να μπορέσεις κανείς να αντιληφθεί τίποτα παρόλο που από τον δρόμο γινόταν συνεχώς μαζική διέλευση αυτοκινήτων. Γύρω στις 22:00 η επιχείρηση είχε ολοκληρωθεί και έγινε η ανατίναξη προκαλώντας τεράστιες ζημιές στο κτήριο. Η αντάρτικη ομάδα αποχώρησε ανενόχλητη.
Στις 14 Απριλίου 1958 εκτελέστηκε στο Βαρώσι ο Άγγλος λοχίας και βασανιστής Ντίαρ που είχε δολοφονήσει τον Χατζηθεoδόσίου από τους Στύλλους. Η εκτέλεση του βασανιστή έγινε η αφορμή για να γίνουν έρευνες στο κινηματοθέατρο «Ηραίον», όπου ισχυρίζονταν οι Βρετανοί ότι ευρέθησαν μερικές βόμβες. Με την δικαιολογία ότι αυτές δεν μπορούσαν να μετακινηθούν, το «Ηραιον» ανατινάχτηκε αφού προηγουμένως είχαν τοποθετηθεί κι άλλα εκρηκτικά από τους Άγγλους.

Η όλη ενέργεια ήταν δηλωτική της εκδίκησης από μέρους των αποικιοκρατών που δεν δέχθηκαν ούτε καν την πρωτοβουλία του ιδιοκτήτη του κινηματοθέατρου που προσφέρθηκε να μετακινήσει ο ίδιος τις κατ’ αυτούς επικίνδυνες βόμβες.

Η τελική ευθεία για την έναρξη του Αγώνα (Μέρος Β)

Ο Διγενής, εκτός από τη συγκρότηση και την εκπαίδευση μαχητικών ομάδων, ασχολήθηκε με την κατανομή του οπλισμού, τη δημιουργία πολιτικών πυρήνων, την οργάνωση δικτύου πληροφοριών, συστήματος συνδέσμων και την εξεύρεση οικημάτων, που θα ενοικιάζονταν για χρήση από την ΕΟΚΑ. Το συντονισμό κατά επαρχία είχε ένας τομεάρχης. Αργότερα δημιουργήθηκαν πιο πολλοί τομείς.

Οι δυσκολίες για τη συγκρότηση μαχητικών ομάδων ήταν τεράστιες. Οι νέοι της OXEN, της ΠΕΟΝ, της ΠΕΚ και της ΣΕΚ (Συνομοσπονδίας Εργατών Κύπρου), που ήταν τα πρώτα μέλη της ΕΟΚΑ, δεν είχαν καμιά κατάρτιση προηγουμένως στη χρήση των όπλων και στην επαναστατική δράση.

Ο Διγενής γράφει γι’ αυτό το θέμα:

«Οι Κύπριοι ήσαν εντελώς απειροπόλεμοι, εκ φύσεως ήρεμοι και πραείς τον χαρακτήρα, ξένοι δε προς την ιδέαν χρησιμοποιήσεως ενόπλου βίας δι’ οιονδήποτε σκοπόν… Οι Κύπριοι ουδέποτε εστρατεύθησαν και ουδέποτε εγνώρισαν την χρήσιν των όπλων».36
Η ψυχική όμως προετοιμασία του λαού υπήρξε ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στην επιτυχία του απελευθερωτικού κινήματος.

Ο Γιάννης Σπανός εύστοχα σχολιάζει το θέμα:

«Η νεότητα, ιδίως μετά το 1950, ήταν έτοιμη για τον απελευθερωτικό αγώνα. Φλογισμένοι ιερείς, δάσκαλοι και μυημένα στελέχη των Χριστιανικών Οργανώσεων Νέων ή Νεανίδων (OXEN) δρούσαν στα σχολεία, έσπερναν το σπόρο της λευτεριάς κι άναβαν τη λυτρω-
τική φωτιά στις ψυχές της νεότητας. Οι άμβωνες των εκκλησιών μετατράπηκαν σε βήματα πύρινων αγωνιστικών κηρυγμάτων. Από τις έδρες των σχολείων άξιοι δάσκαλοι σάλπιζαν το υπέρτατο χρέος του λυτρωμού της σκλαβωμένης πατρίδας. Οι αίθουσες των κατηχητικών σχολείων έγιναν χώρος ψυχικής προπαρασκευής νέων ηρώων. Τα προαύλια των Γυμνασίων ήταν πεδία επιλογής μελών της Οργάνωσης».

Στην ψυχική προετοιμασία των μελών της ΕΟΚΑ πολύ συνέβαλε και η πολυγραφημένη έκδοση της παράνομης εβδομαδιαίας εφημερίδας «Ένωσις», «Όργανον των αγωνιζομένων Κυπρίων», η οποία κυκλοφορούσε μυστικά από τις 6 Αυγούστου 1954. Υπεύθυνος της εφημερίδας ήταν ο Παπασταύρος Παπαγαθαγγέλου, με προτροπή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Το πρώτο της άρθρο μάλιστα υπαγόρευσε ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος. Απόσπασμα αυτού του άρθρου είναι το πιο κάτω:

«Το βράδυ της ιδίας ακριβώς ημέρας που ο κυρίαρχος εξήγγελλε τους ανελεύθερους νόμους του και εφίμωνε τον Κυπριακόν λαόν και τον τύπον του, μερικοί νέοι με αγνόν ενθουσιασμόν και πίστιν εις τον αγώνα, αποφασισμένοι για όλα, συναντηθήκαμε κάπου και εκεί επήραμε την απόφασι. Να κάμωμεν μίαν οργάνωσίν. Να κυκλοφορήσω μεν και παράνομον τύπον. Εκθέσαμεν τας βάσεις της οργανώσεως. Εντός εβδομάδος ευρήκαμεν στελέχη εις όλας τας πόλεις. Τα παρακλάδια μας τώρα προχωρούν προς τα χωριά. Προχωρούμεν βεβαίως με προσοχήν, διότι τα κυβερνητικά όργανα ευρίσκονται εν επιφυλακή. Εις την οργάνωσίν μας εδώσαμεν το όνομα «Οργάνωσις Εθνικής Σωτηρίας». Σήμερα εμφανιζόμεθα και με το πρώτον παράνομον φυλλάδιόν μας με τίτλον ΕΝΩΣΙΣ. Εις το φυλλάδιόν μας θα δημοσιεύωμεν ό,τι ο άλλος Κυπριακός τύπος δεν μπορεί να γράψη. Σκοπός της οργανώσεως μας είναι η δυναμική δράσις. Εναντίον του κυριάρχου και εναντίον των εθελόδουλων οργάνων του. Τα μέλη μας είναι αποφασισμένα να θυσιάσουν τα πάντα εις τον αγώνα. Και αυτήν την ζωήν των, αφού είναι ζωή δούλων. Επί 76 χρόνια είμεθα δούλοι των Άγγλων. Επί 76 χρόνια τους παρακαλούμε, τους ικετεύομεν, τους στέλ-λομεν υπομνήματα, πρεσβείες, με την ελπίδα πώς θα αντιληφθούν το
δίκαιον μας και θα λύσουν τα δεσμά μας. Τίποτε όμως. Μας ακούουν και μένουν ασυγκίνητοι με επταβόειον απάθειαν. Τώρα ενοχλούνται και να μας ακούουν. Η πολιτική των μας εδίδαξεν ότι τα αγγλικά δεσμά δεν λύονται από τους Άγγλους, αλλά κόπτονται από τους δούλους. Θα τα κόψωμεν λοιπόν. Αυτή είναι η απόφασις και αυτός είναι ο όρκος μας.

Ζήτω η Ελλάς. Ζήτω η Ένωσις. Σύνθημα μας είναι: ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ».

Έτσι, όταν άρχισε ο Αγώνας της ΕΟΚΑ, τις οποιεσδήποτε ελλείψεις στην πολεμική κατάρτιση των αγωνιστών και στα τεχνικά μέσα αναπλήρωναν η αποφασιστικότητα του Διγενή και η ψυχική δύναμις των μελών της ΕΟΚΑ, που ήταν πρόθυμα ν’ αγωνιστούν με όλες τους τις δυνάμεις και με αυτοθυσία για την επιτυχία του Αγώνα. Γι’ αυτό διαψεύστηκαν πανηγυρικά όσοι είχαν επιφυλάξεις και αμφιβολίες για την επιτυχία του επαναστατικού κινήματος της 1ης Απριλίου 1955.

Η τελική ευθεία για την έναρξη του Αγώνα

Οι πρώτες ενέργειες του Διγενή

Στις 12 Νοεμβρίου 1954, ο Διγενής γράφει στο ημερολόγιο του:

«Πρώτον, εκπαίδευσις και συγκρότησις ομάδος, κατά την περίοδον ταύτην δεν θα έπρεπε να εμφανισθώμεν εις ουδένα ο οποίος να γνωρίση την αποστολήν μας, μέχρι αφίξεως εξ Ελλάδος του αναμενόμενου φορτίου. Δεύτερον, προπαρασκευή ενεργείας- κατά ταύτην θα ηρχόμεθα εις επαφήν με πρόσωπα Εθναρχίας, και θα προπαρασκευάζωμεν την δυναμικήν ενέργειαν.
Τρίτον, εκτέλεσις».

Στις 13 Νοεμβρίου στο ίδιο ημερολόγιο σημειώνει:

« Την εσπέραν ήρξατο εκπαίδευσις 5 της ομάδος Χλώρακας εις αυτόματα και σαμποτάζ. Διάρκεια από 19-23 ώρας»

Ο Διγενής από τη Χλώρακα πήγε για αναγνώριση των αγγλικών στρατοπέδων, που βρίσκονταν στις επαρχίες Πάφου, Λεμεσού, Λάρνακας και Αμμοχώστου, συνοδευόμενος από τον Λεύκιο Ροδοσθένους. Τα στρατόπεδα ήταν στόχος για τις μελλοντικές δολιοφθορές της ΕΟΚΑ. Έπειτα εγκατέλειψε τη Χλώρακα. Ο Λεύκιος Ροδοσθένους τον μετέφερε στη Δασούπολη, συνοικία της Λευκωσίας, και εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Ανδρέα Αζίνά. Τότε σχηματίστηκαν οι πρώτες μαχητικές ομάδες της ΕΟΚΑ, με τη συνεργασία των ηγετών της Παναγροτικής Ένωσης Κύπρου (Π.Ε.Κ.) Ανδρέα Αζίνα και Ανδρέα Γιάγκου, του πνευματικού καθοδηγητή της Ορθόδοξης Χριστιανικής Ένωσης Νέων-Νεανίδων (Ο.Χ.Ε.Ν.) Λευκωσίας Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου και του Γενικού Γραμματέα της Παγκύπριας Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (Π.Ε.Ο.Ν.) Σταύρου Ποσκώτη.