Η τελευταία ημέρα μιας αυτοκρατορίας που μόνο η δόξα του παρελθόντος είχε μείνει για να θυμίζει αλλοτινές εποχές. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης στα χέρια των Οθωμανών ήταν το αποτέλεσμα μιας μαύρης περιόδου που κυριαρχούσαν οι θρησκευτικές έριδες και οι εμφύλιες διαμάχες.
«Τα κάστρα πέφτουν από μέσα»! Αυτό έγινε και στην Κωνσταντινούπολη η οποία λίγο πριν την πτώση της είχε μετατραπεί στην πρωτεύουσα μιας, μόνο κατ’ όνομα, αυτοκρατορίας. Η Πόλη ήταν χωρισμένη σε «Ενωτικούς» και «Ανθενωτικούς». Οι πρώτοι ήθελαν την Ένωση με τη Δύση και άρα και με την καθολική εκκλησία. Οι δεύτεροι δεν ήθελαν ούτε να συζητήσουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο καθώς το θεωρούσαν τουλάχιστον αιρετικό.
Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Μωάμεθ έφτασε έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης και ξεκίνησε την πολιορκία της. Πολλοί ιστορικοί θεωρούν πως η ουσιαστική πτώση της Πόλης ξεκίνησε πολύ πριν την κυριολεκτική πτώση της στα χέρια των Οθωμανών.
Τι οδήγησε στην πτώση της βασιλεύουσας;
Οι απαντήσεις στο συγκεκριμένο ερώτημα είναι παραπάνω από μια. Φταίει η Κερκόπορτα. Η βοήθεια που δεν ήρθε ποτέ από τη Δύση. Η πολιτική και στρατιωτική παρακμή. Ο ρόλος της εκκλησίας και των αρχόντων που κοίταζαν μόνο τις τσέπες και τις προσωπικές τους περιουσίες.
Σίγουρα ευθύνονται όλα τα παραπάνω. Το μόνο βέβαιο είναι πως δεν ήθελε μόνο ο Μωάμεθ την πτώση της Πόλης. Την ήθελαν και οι «ανθενωτικοί». «Μέρα και νύχτα παρακαλούσαν τον θεό να φέρει τους Τούρκους μια ώρα αρχύτερα μέσα στην Πόλη για να μην πραγματοποιηθεί η ένωση! Οι καλόγεροι – ήταν και πολλοί – ήθελαν να ανοίξουν οι πόρτες του κάστρου για να επαληθευτούν πιο γρήγορα οι προφητείες: «Ανοίξτε τις πόρτες. Αφήστε τον Μωάμεθ να μπει μέσα. Τότε άγγελος εξολοθρευτής θα σας σώσει», γράφει ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος στο βιβλίο του «Ακμή και Παρακμή του Βυζαντίου».
Το μίσος για τους Λατίνους δεν προέκυπτε μόνο από δογματικούς λόγους. Ο λαός δεν είχε ξεχάσει τη βαρβαρότητα που επέδειξαν οι Σταυροφόροι στην Πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204. Ο Παλαιολόγος, ωστόσο, ήξερε πως δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνος του τον Σουλτάνο. Ήθελε έχει βοήθεια για να σώσει την Πόλη και ήταν διατεθειμένος να κάνει και εκπτώσεις όπως εκείνη η θρυλική κοινή λειτουργία στην Αγία Σοφία με τον καρδινάλιο που ήταν απεσταλμένος του Πάπα να κάθεται στον πατριαρχικό θρόνο. Εκείνη η λειτουργία, στις 12 Δεκεμβρίου 1452, ωστόσο, το μόνο που κατάφερε ήταν να βαθύνει ακόμα περισσότερο το χάσμα που είχε δημιουργηθεί. Από εκείνη την ημέρα η Αγία Σοφία θεωρούταν «Ιουδαίων συναγωγή» και «σπήλαιον και βωμός αιρετικών». Οι «ανθενωτικοί» φώναζαν πως ο ιστορικός ναός ήταν μιασμένος και «καταφύγιον δαιμόνων».
Η πολιορκία και η πτώση
Ενδεικτικό της παρανοϊκής κατάστασης που είχε δημιουργηθεί είναι πως στον στρατό του Μωάμεθ, ο οποίος στο μεταξύ είχε στήσει τη σκηνή του μπροστά από την Πύλη του Αγίου Ρωμανού, υπηρετούσαν και περίπου 50.000 χριστιανοί (Σέρβοι, Λατίνοι, Γερμανοί, Ούγγροι, Βοέμοι και Έλληνες)! Οι Έλληνες πιθανώς ήταν ανθενωτικοί και από μίσος προς τους ενωτικούς είχαν πάει να πολεμήσουν για να εκδικηθούν τον Παλαιολόγο που δέχτηκε την ένωση των Εκκλησιών! Οι χριστιανοί στα βέλη που έριχναν προς το κάστρο, κολλούσαν χαρτιά στα οποία έγραφαν στους αμυνόμενους να παραδοθούν ειρηνικά και δε θα πάθουν τίποτα! Από την άλλη ένας Τούρκος πασάς, ο Χαλίλ, έδινε με κατασκόπους του πληροφορίες στον Παλαιολόγο.
Στις 7 Απριλίου 1453 ο Σουλτάνος κήρυξε επίσημα την έναρξη της πολιορκίας. Σύμφωνα με τους ορισμούς του Κορανίου, ο Μωάμεθ, πριν αρχίσουν οι εχθροπραξίες, ζήτησε από τον Παλαιολόγο να παραδώσει την Πόλη, αλλά ο Παλαιολόγος αρνήθηκε.
Ο στρατός του Μωάμεθ αποτελούταν από 150.000 άνδρες, 400 πλοία, ενώ καθοριστικό ρόλο έπαιξε η «μπομπάρδα», το τεράστιο κανόνι που είχαν φτιάξει Σάξωνες τεχνίτες και το σημάδευε τα τείχη της Πόλης. Αντίθετα, ο Παλαιολόγος μπορούσε να υπολογίζει σε 7.000 άνδρες (2.000 εκ των οποίων ήταν μισθοφόροι) και να ελπίζει πως όπως επί 1000 χρόνια έτσι και τώρα πως το διπλό τείχος και η τάφρος θα έκαναν τη δουλειά τους. Οι Τούρκοι έκαναν ταυτόχρονες επιθέσεις από ξηράς αλλά και από θαλάσσης όπου προσπαθούσαν να καταλάβουν τον Κεράτιο κόλπο.
Την ώρα που οι επιθέσεις καθημερινά γίνονταν και πιο ισχυρές και όλα δείχνουν ότι σύντομα οι Τούρκοι θα πατήσουν την Πόλη, στο εσωτερικό οι «ανθενωτικοί» επικαλούμενοι παλιές προφητείες, πήγαιναν στους πολεμιστές και για να τους κάμψουν το ηθικό τους έλεγαν πως είναι «θέλημα Θεού η Πόλη να Τουρκέψει»!
Η τελική επίθεση του Σουλτάνου στην Πόλη έγινε μια ημέρα σαν σήμερα, στις 29 Μαΐου 1453, και μάλλον από παρεξήγηση, αφού όπως συμφωνούν όλοι οι ιστορικοί η Κωνσταντινούπολη είχε συμφωνήσει να παραδοθεί. Οι Βυζαντινοί ιστορικοί, Δούκας (ο οποίος είναι και ο μοναδικός που γράφει για την Κερκόπορτα) και Φραντζής περιγράφουν μάχη σώμα με σώμα και σφαγές. Οι Λατίνοι χρονογράφοι γράφουν περίπου τα ίδια με μικρές διαφορές. Το ίδιο και ο Ρώσος ιστορικός Ντμίτρι Καντεμίρ. «Ο Γεδεών, πάλι, που μεγάλωσε μέσα στο Πατριαρχείο και ανασκάλεψε τα πατριαρχικά αρχεία, σε κάποια μελέτη, έμμεσα παραδέχεται πως η Πόλη παραδόθηκε στους Τούρκους από τους ανθενωτικούς που τους χαρακτηρίζει κιόλας μυαλωμένους Έλληνες», γράφει ο Γιάννης Κορδάτος.
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε ηρωικά μαχόμενος σε μια από τις τελευταίες μάχες. Το βράδυ, ο Μωάμεθ ο Πορθητής εισήλθε πανηγυρικά στην Αγία Σοφία και προσευχήθηκε στον Αλλάχ «αναβάς επί της Αγίας Τραπέζης», όπως αναφέρουν οι χρονικογράφοι της εποχής.
Πηγή: Reader
Ιστορικές Μνήμες Ε.Ο.Κ.Α. 1955-1959 